Conservatie & restauratie

Ben je een private of publieke collectiebeheerder? Dan kun je bij ons terecht voor conservatie- en restauratie van kunstvoorwerpen. Bijvoorbeeld: moderne en hedendaagse kunstobjecten, schilderijen, gepolychromeerde sculpturen, kunstwerken in steen of steenachtige materialen zoals plaaster, textiel, houten objecten en meubilair, metaal, papier en visuele media.
Bij de uitvoering van opdrachten volgt IPARC strikt de ICOM- en ECCO–richtlijnen (www.icom.museum, www.ecco-eu.org). Opleiding en levenslang leren staan centraal voor zowel de coöperatieve vennoten als voor de medewerkers.

Moderne & hedendaagse kunst

De breuk tussen traditionele en moderne kunst manifesteert zich niet enkel op het vlak van een nieuwe beeldentaal, maar ook op het vlak van nieuwe materialen en technieken. Deze evolutie, in combinatie met het toenemend belang van het concept van het kunstwerk, zorgt ervoor dat de conservatie en restauratie van moderne en hedendaagse kunstwerken een specifieke aanpak vergt.

Om tot een behandelingsvoorstel te komen, wordt het Model van Besluitvorming uit de publicatie van “Modern Art: Who Cares?”, uitgegeven door ICN, gevolgd. Dit geeft een methodologisch kader om discrepanties tussen de huidige conditie van het werk en de betekenis ervan te formuleren om zodoende tot mogelijke behandelingsingrepen te komen en deze ten opzichte van elkaar af te wegen. Tijdens dit proces worden eveneens de authenticiteitsprincipes zoals geformuleerd door Nicole Ex in overweging genomen. Kunsttheoretisch en materiaaltechnisch onderzoek zijn beide zeer belangrijk om het kunstwerk in de diepte te analyseren en te kaderen.

Een conservatie-of restauratiebehandeling van moderne en hedendaagse kunst is veelomvattend, waardoor een interdisciplinaire aanpak en communicatie over ervaringen en bevindingen met andere mensen uit het vakgebied essentieel zijn. Door deze kennisdeling intern mogelijk te maken over de disciplines heen met daarbij uitgebreide researchfaciliteiten, biedt IPARC een ideale structuur om tevens de vele pilootprojecten die dit domein eigen zijn, uit te voeren.

Schilderijen

Een restaurator van schilderijen herstelt beschadigde of schilderijen waarbij de vernislaag verkleurd en/of vervuild is. Hierbij wordt de staat van de beschildering onderzocht, het schilderij eventueel uit de lijst verwijderd, en de drager (doek, paneel, koperplaat, karton…) alsook de picturale laag (verf, pigmenten, houtskoop, pastel..) geconserveerd en/of gerestaureerd.

Afhankelijk van de beschadigingen, voorgaande behandelingen en de techniek van de kunstenaar wordt op basis van een grondig vooronderzoek een aangepast behandelingsplan voorgelegd.
Conservatie omvat de behandeling waarbij het schilderij met minimale en omkeerbare directe ingrepen (zogeheten curatieve conservatie) of indirecte maatregelen (preventieve conservatie) geconsolideerd wordt en verdere desintegratie wordt tegengegaan.
Restauratie impliceert naast de conservatie grondiger maar steeds omkeerbare ingrepen zoals bedoeken, reinigen en retoucheren met respect voor de esthetische, historische en fysische integriteit van het werk.

Een schilderijenrestaurator werkt zowel in situ (in geval de uitzonderlijke kunsthistorische en/of verzekeringswaarde van het schilderij dit voorschrijft of indien transport door de afmetingen en/of toestand van het werk onverantwoord is) als in het atelier.

depotwijzer.be/schilderijen

Polychromie

Bij polychromie worden beelden en ornamenten conserveerd en gerestaureerd die –veelal veelkleurig of ‘poly-chroom’ -beschilderd zijn. Houten, stenen en plaasteren beelden werden immers vaak beschilderd om het beeld als het ware tot leven te brengen.

Omdat de originele polychromielagen doorheen de tijd vaak deels verdwenen en/of overschilderd zijn, is elke behandeling afhankelijk van de vorm, ouderdom, staat van bewaring en van de drager. Handelingen die een polychromierestaurator uitvoert kunnen variëren van reiniging, over fixatie van de verflagen, consolidatie van de drager, herstellen en opvullen van lacunes, tot opnieuw vergulden en retoucheren.

Om de structurele opbouw van beelden beter in kaart te brengen – voor de optimale uitvoering van restauraties – maar ook in opdracht van collectiebeheerders, kunnen bij IPARC o.a. diagnostische radiografie-opnames (RX) gemaakt worden.

Steen

Bij de conservatie en restauratie van steen en steenachtige materialen worden onderzoek en behandelingen uitgevoerd op (niet-)polychroom beeldhouwwerk vervaardigd uit o.a. kalksteen, zandsteen, graniet, marmer, albast, (geglazuurde) terracotta, stuc, gips, beton, mortel…

Opdrachten omvatten zowel objecten uit museumcollecties, vrijstaande beelden, reliëfs en architecturale ornamenten in het profane en kerkelijke in- en exterieur zoals gesculpteerde raam- en deuromlijstingen, stucwerk plafonds, gedenkstenen, altaren, doksalen en kerkportalen.

Gezien de vervlechting van dergelijke opdrachten met bouwkundige werkzaamheden worden ook materiaaltechnische studies en vooronderzoek frequent uitgevoerd.

depotwijzer.be/steen

Textiel

Het textielatelier conserveert en restaureert een breed aanbod van textiel van verschillende soorten kostuums en kledij, accessoires, archeologisch en etnografisch textiel tot religieus textiel, merklappen, vaandels en vlaggen, interieurtextiel en hedendaagse creaties in of met textiel.

Objecten en kunstvoorwerpen in textiel kunnen gemaakt zijn van verschillende soorten natuurlijke en synthetische vezels. Deze vezels ondergaan een natuurlijk proces van verval, waarbij zichtbare of onzichtbare schade kan ontstaan. De schade kan aanwezig zijn onder de vorm van verkleuring, bruine vlekken, lacunes, kale en afgesleten plekken, vouwen, vervuiling en kan de textielvezel danig verzwakken.

Om een gedegen behandeling te kunnen uitvoeren is het van belang de oorsprong van het textiel te kennen met name welke textielvezel gebruikt werd voor de vervaardiging en welk weefpatroon men toepaste. Deze analyses worden in het laboratorium bij IPARC uitgevoerd.

De behandeling van textiel kan zowel conserverende als restauratieve ingrepen omvatten. Bij de conservatie, gericht op de stabilisatie van de huidige toestand, kan de behandeling bestaan uit stof en vuil verwijderen, consolideren van scheuren en relaxeren van vouwen, ondersteunen van zwakke delen en het camoufleren van gaten en ontbrekende stukken.

De restauratiebehandeling gaat een stap verder dan conservatie: er kunnen bijvoorbeeld ontbrekende delen aangevuld worden, of materialen die vergaan zijn worden vervangen door nieuw materiaal. Het oorspronkelijke uiterlijk van het object wordt een belangrijker uitgangspunt dan bij conservering. Diverse technieken worden aangewend bij de conservatie-restauratie van textiel: naaitechnieken met verschillende natuurlijke en synthetische garens, maar ook lijmtechnieken waarbij lijmtypes gebruikt worden die thermoplastisch en omkeerbaar zijn.

Voor wandtapijten verwijzen we u graag door naar de Koninklijke Manufactuur van Wandtapijten De Wit in Mechelen.

dewit.be

Hout

Het werkterrein voor houtrestauratie is zeer uitgebreid. Opdrachten kunnen variëren van museale kunstkasten tot historisch kerkmeubilair. Deze discipline beperkt zich ook niet enkel tot meubilair, maar bij uitbreiding worden alle houten objecten binnen deze tak van de restauratie behandeld.

Vooronderzoek bepaalt de uiteindelijke conservatie- en/of restauratiebehandeling. Verschillende hedendaagse studietechnieken worden gehanteerd om een uiteindelijke restauratie uit te voeren. Concreet kan dit betekenen dat er gezocht wordt naar de juiste lijmtechniek, houtsoort of het bepalen van een behandeling voor de bewaring van een historische afwerkingslaag. Verder zit er nog een belangrijk ambachtelijk luik in deze discipline vervat. Kennis van best practices en het in de praktijk (blijven) toepassen van oude technieken blijven belangrijk.

Weliswaar is de houtrestauratie de laatste twee decennia sterk geëvolueerd in functie van de onontbeerlijke wetenschappelijke onderbouw. Conservatie wordt nu vooropgesteld als de eerste keuze, restauratie wordt daar toegepast waar dit deontologisch verantwoord is. Ook hier houdt men rekening met de omkeerbaarheid of reversibiliteit en maximaal behoud van het origineel materiaal. Deze laatste principes zijn in de klassieke houtrestauratie niet zo van toepassing geweest. Om hierop toch een antwoord te bieden gaat een houtrestaurator met behulp van hedendaagse materialen, wetenschappelijke onderzoeksmethodes en analysetechnieken steeds op zoek naar de meest geschikte behandeling.

depotwijzer.be/hout-en-houten-meubelen

Metaal

Onder de conservatie en restauratie van metalen vallen objecten zoals juwelen en sieraden, sculpturen, meubels, historische wapens, instrumenten en machines. Metalen komen vaker voor dan je denkt; in het interieur, als drager van een schilderij, als onderdeel een object (structureel of decoratief) en als architecturale ornamenten (binnen en buiten). Deze objecten kunnen bestaan uit verschillende metalen en legeringen van onedele metalen zoals ijzer, lood, tin en aluminium en edele metalen zoals zilver, goud en koper. Elke metaalsoort vraagt om een andere behandelingsmethode en techniek.

Typische schadefenomenen die optreden zijn oppervlakteverontreiniging door o.a. stof, kaarsvet, verouderde beschermlagen, vochtophoping of olierestanten. De aanwezigheid van verontreiniging kan een tweede typisch fenomeen veroorzaken, namelijk corrosie onder invloed van vocht, polluenten en/of incorrecte reinigingsmiddelen. Helaas is corrosie een onomkeerbaar proces en zorgt dit voor materiaalverlies. Wel kan het proces vertraagd worden door de juiste behandeling of bewaring. Tenslotte ontstaat ook fysische schade zoals deuken, breuken en scheuren door accidenten, vergevorderde corrosie en/of metaalmoeheid.

De behandelingen bestaan voornamelijk uit oppervlaktereinigingen, corrosiebehandelingen en herstel van fysische schade. Hierbij wordt een onderverdeling gemaakt tussen mechanische, chemische en elektrolytische behandelingen.

Om meer te weten over het object en om juiste behandeling te kiezen, kan onderzoek gedaan naar de materiaal-technische aspecten met o.a. microscopie, elektrolyse en XRF-analyse.

Papier en visuele media

De restauratie en conservatie van papier en visuele media omvat advies en behandeling van een  grote diversiteit aan oude, moderne en hedendaagse papieren (kunst)objecten en foto’s. Zo zijn er de documenten, kunst en objecten in papier. Hieronder worden manuscripten, prenten – gravures, etsen, (chromo)litho’s, zeefdrukken, houtsneden, e.a. – tekeningen – in potlood, inkt, houtskool en pastel -, aquarellen en gouaches, kalkpapier, bouwkundige plannen en blauwdrukken, affiches en posters, en meer verstaan. Daarnaast worden ook archiefstukken en documentair erfgoed op papier, waaronder akten, brieven, kaarten, affiches, brochures e.a. Evenals historische en hedendaagse foto’s behandeld.

Papieren objecten worden in de eerste plaats behandeld wanneer de integriteit van het object beperkt wordt. Andere redenen kunnen het vergroten van de leesbaarheid, het vertragen van het verval en/of het verhogen van de esthetiek van een object zijn. Verval kan veroorzaakt worden door interne factoren, fysisch-chemische oorzaken, mechanische schade en biologische schade.

Conservatiebehandelingen zijn eerder gericht op de stabilisatie van de huidige toestand waar restauratiebehandelingen verder gaan. Reversibiliteit, minimale interventie en herkenbaarheid van de restauratiebehandeling staan hierbij centraal. De belangrijkste behandelingen die uitgevoerd worden zijn: het droogreinigen van het oppervlak, ontzuren en bufferen, behandeling van inktvraat, herstellen van scheuren, verwijderen van lijmresten, etiketten en plakband, doubleren en verstevigen van verzwakte delen met Japans papier en vlakken. Verder kunnen ook volgende behandelingen uitgevoerd worden: verwijderen van vlekken, behandelen van waterschade, behandeling van foxing, aanvezelen en invullen, retoucheren en behandeling van schimmel en insectschade.

Naast de behandeling van de foto als fysiek object is er ook de mogelijkheid tot digitale restauratie van foto’s, waarbij het object gestabiliseerd wordt en voorzien van een goede bewaarmethode terwijl verder gewerkt wordt op een gedigitaliseerde versie van het object.

Meer collectiegerichte mogelijkheden zijn: het opstellen van schaderapporten, uitvoeren van schade-inventaris (fysieke toestand van collectie) en boeken EHBO – minimale interventie.